ตาขี้เกียจ (AMBLYOPIA) หมายถึง ภาวะที่ตาข้างนั้นๆมีสายตาไม่ดี เนื่องจากการพัฒนาด้านสายตาของข้างนั้นในวัยแรกเกิดถึงประมาณ 4-5 ปี ถูกขัดขวางหรือหยุดไป เนื่องจากสาเหตุทางตาและโรคตาต่างๆ
ภาวะตาขี้เกียจนั้นสามารถแก้ไขให้สายตากลับคืนมาได้ ถ้าแก้ไขสาเหตุนั้นๆและรักษาภาวะตาขี้เกียจทันที ดังนั้นพ่อ แม่ควรคำนึงถึงสภาวะนี้เพื่อจะป้องกันและแก้ไขภาวะนี้เพื่อให้ลูกๆมองเห็นได้ดีเท่ากัน
ทั้ง 2 ตาในภายหลัง
ภาวะตาขี้เกียจมักจะเป็นข้างเดียว แต่อาจเกิด 2 ข้างได้เหมือนกัน ภาวะนี้พบค่อนข้างบ่อย ประมาณ 4 ใน 100 คน จึงมีข้อแนะนำว่าเด็กๆ ทุกคนควรจะได้รับการตรวจสายตาโดยกุมารแพทย์หรือ
จักษุแพทย์ก่อนอายุ 3 ปี
การพัฒนาของสายตา ปกติทารกแรกคลอดจะสามารถเห็นได้ลางๆ และจะมีการพัฒนาของสายตาโดยอาศัยแสงเข้าไปกระตุ้นจอประสาทตาให้เห็นชัดขึ้นเรื่อยๆตามอายุ จนสามารถเห็นได้ชัดเท่ากับ
ผู้ใหญ่เมื่ออายุประมาณ 2 ปี ดังนั้นถ้ามีอะไรไปขัดขวางการพัฒนาของสายตา เช่น เด็กเป็นต้อกระจกตั้งแต่กำเนิด
แสงก็ตกไปกระตุ้นจอประสาทตาไม่ได้ ทำให้ตาข้างนั้นหยุดการพัฒนาอยู่ตรงจุดๆนั้น ทำให้สายตาของตาข้างนั้นไม่ดีเท่าอีกข้าง ก็เกิดสภาวะตาขี้เกียจขึ้น
ส่วนใหญ่ตาจะพัฒนาเต็มที่เมื่อเด็กอายุ 9 ปี และจะไม่สามารถเปลี่ยนแปลงแก้ไขได้ถ้าอายุมากขึ้นกว่านี้ ดังนั้นตาขี้เกียจจึงจำเป็นต้องได้รับการตรวจพบ และรับการรักษาโดยเร็วที่สุด
สาเหตุและอาการ ตาขี้เกียจอาจจะเกิดจากสาเหตุใดๆก็ตาม ที่ขัดขวางการใช้และการพัฒนาของสายตา ส่วนใหญ่ที่พบเกิดจากสาเหตุใหญ่ 3 สาเหตุ คือ
1. ตาเหล่
2. ปัญหาทางสายตา
3. โรคอื่นๆที่เป็นแต่กำเนิด
ตาเหล่ มักจะทำให้เกิดภาวะขี้เกียจได้ง่าย เพราะตาข้างเหล่นั้นจำเป็นต้องปิดการรับภาพของข้างนั้นเพื่อกันการเห็นภาะซ้อน เมื่อปิดไปนานๆก็เหมือนกับไม่ได้ใช้ไปโดยปริยาย ตาข้างนั้นก็จะไม่มีการพัฒนา
ของสายตา ทำให้เกิดสภาวะตาขี้เกียจขึ้น และเด็กก็จะใช้แต่ตาตรงอยู่เรื่อยๆก็จะยิ่งทำให้ภาวะนี้เป็นมากขึ้นและแก้ไขได้ยากขึ้นตามระยะเวลา
สายตาผิดปกติ ได้แก่สายตาสั้น สายตายาว และสายตาเอียง ในพวกนี้แสงจะไม่โฟกัสมาตกที่จอประสาทตาได้ ทำให้การพัฒนาของสายตาข้างนั้นๆหรือ 2 ข้างเป็นไปไม่ได้ตามปกติ หรือข้างหนึ่งด้อย
กว่าอีกข้างทำให้เกิดภาวะตาขี้เกียจของตาข้างนั้นขึ้น โดยไม่เห็นความผิดปกติจากภายนอกแต่อย่างไร ซึ่งทำให้ตรวจพบยากและจำเป็นต้องอาศัยการตรวจสายตาอย่างละเอียดเท่านั้น
โรคตาบางโรค เช่น ต้อกระจกตั้งแต่กำเนิด อาจจะเป็นตาเดียวหรือ 2 ตา ก็ได้หรือโรคหนังตาตกตั้งแต่กำเนิด พวกนี้จะไปฝังไม่ให้แสงเข้าไปตกที่จอประสาทตา ทำให้การพัฒนาของสายตาไม่เป็นไปตาม
ขั้นตอนปกติก็จะเกิดภาวะตาขี้เกียจขึ้น
การรักษา ข้อสำคัญต้องเข้าใจว่า การรักษาสาเหตุต่างๆที่ทำให้เกิดตาขี้เกียจ ดังที่กล่าวมาแล้วนั้น ไม่ได้เป็นการรักษาตาขี้เกียจ เพียงแต่รักษาสาเหตุของมันก่อนเท่านั้น ส่วนตาขี้เกียจจำเป็นต้องรักษา
อีกต่อไป โดยการปิดตาข้างดีนานเป็นเวลาอาทิตย์หรือเดือนภายใต้การควบคุมของจักษุแพทย์เพื่อบังคับให้ตาข้างขี้เกียจใช้งานและฟื้นฟูสายตาข้างนั้น หลังจากนั้นยังคงต้องปิดตาข้างดีเป็นบางเวลา
นานเป็นปีๆเพื่อคงสายตาข้างขี้เกียจนั้นให้ดีหลังจากฟื้นฟูขึ้นมาแล้ว จนกระทั้งอายุ 9 ปี ซึ่งหลังอายุนี้แล้วตาขี้เกียจอาจไม่เกิดขึ้นอีก ในกรณีที่สายตาผิดปกติเป็นสาเหตุก็ต้องแก้ไขโดยการใส่แว่นตา
ตามขนาดที่ควรแก้ไข ถ้าใส่แล้วสายตาไม่ดีขึ้นก็จำเป็นต้องปิดตาข้างดี เพื่อบังคับสายตาข้างที่ขี้เกียจนั้นใช้งาน ในกรณีที่มีต้อกระจกก็จำเป็นต้องผ่าตัดลอกต้อกระจกก่อนหลังผ่าตัดก็ต้องใช้แว่นหรือ
คอนแทคเลนส์ แก้ไขปัญหาเรื่องสายตาและขณะเดียวกันก็ปิดตาข้างดีเพื่อแก้ไขปัญหาตาขี้เกียจในรายที่ปิดตาอย่างเดียวไม่เพียงพออาจจะมีการกระตุ้นประสาทตาโดยใช้เครื่องฝึกกล้ามเนื้อตา(SYNOPTOPHORE) ในระยะแรกๆ ร่วมกับการปิดตาและฝึกตาข้าง
